Waar komt het stikstofprobleem vandaan?
Volgens mij heeft iedereen ondertussen wel gehoord dat er een probleem is met stikstof in onze samenleving. Sommige hebben er de gevolgen al letterlijk van ondervonden. Denk maar aan de boeren en bouwbedrijven wiens vergunning in het gedrang komt om hun activiteit al dan niet nog voort te zetten maar ook wij ondervinden het dagelijks. Op alle autosnelwegen in Nederland mag overdag nog maar 100 km per u worden gereden omwille van het stikstofprobleem. En het zal zeker niet de laatste regelgeving zijn die we aan den lijve voelen.
Tijd om te begrijpen wat nu precies het probleem is? Eerst en vooral is dan de vraag: wat is stikstof?
Wat is stikstof?
Losse stikstofatomen binden zich normaal tot N2, stikstofgas waar 78% van onze lucht uit bestaat. Kleurloos, geurloos en onschadelijk! Stikstof is dus een onzichtbaar gas dat in de lucht zit en als dusdanig niet schadelijk is voor mens en milieu.
Hoe ontstaat schadelijke stikstof?

Een deel van de stikstofatomen bindt zich aan andere elementen waardoor het geheel wel schadelijk wordt. Het gaat hier enerzijds over de verbinding van stikstof met waterstof en anderzijds over de verbinding van stikstof met zuurstof.
- Als stikstofatomen zich binden met waterstof, krijg je ammoniak. Ammoniak (NH3) wordt geproduceerd in mest bij veeteelt. Dit komt vrij uit stallen en bij bemesting van akkers. Ook het gebruik van kunstmest zorgt voor ammoniak. Stikstof uit ammoniak blijft laag bij de grond en meestal dicht bij de bron waar het uitgestoten wordt.
- Als stikstofatomen zich binden aan zuurstof, krijg je stikstofmonoxiden (NO). Dit ontstaat bij verbranding van fossiele brandstoffen. Dit gebeurt in de industrie, in energiecentrales, in het verkeer, door vliegtuigen en door onze verwarming. Stikstofmonoxiden worden in de lucht snel omgezet tot stikstofdioxiden (NO2). De som van stikstofmonoxide en stikstofdioxide worden stikstofoxiden (NOx) genoemd. Ze kunnen in de lucht ver wegwaaien van de oorspronkelijke bron.
Ammoniak en stikstofoxiden bevinden zich dus in de lucht. Een deel blijft in de lucht hangen en vormt met andere deeltjes fijn stof in de lucht. Een ander deel valt op de grond in de vorm van stof of neerslag. Met een moeilijk woord noemt men dit ‘stikstofdepositie’.
Waar komt het stikstofprobleem vandaan?

Het stikstofprobleem bestaat al sinds de jaren ’80. De ouderen onder ons zullen zich waarschijnlijk herinneren dat er in die tijd veel sprake was van ‘zure regen’. Zure neerslag kwam voor in natte vorm (regen) en droge vorm (gassen, deeltjes). De zure regen bestond toen uit zwaveldioxide (SO2), stikstofdioxide en ammoniak. Zwaveldioxide is sinds 1980 met meer dan 80 % gedaald maar de stikstofneerslag (stikstofdioxide en ammoniak) is nu actueler dan ooit.
Maatregelen hebben de afgelopen 30 jaar ervoor gezorgd dat de stikstofdioxiden in de lucht drastisch daalden maar de uitstoot van ammoniak geraakt niet onder controle. Het merendeel van de stikstofneerslag komt momenteel uit ammoniak.
Zoals reeds gezegd komt ammoniak vrij via de staluitstoot en bij het bemesten van akkers en weilanden met dierlijk mest en kunstmest.
Stikstof reist over de grenzen
Niet alle stikstof die Nederland uitstoot, blijft in Nederland. Net als Vlaanderen, is Nederland een netto exporteur van stikstof. Van de stikstof die wel in Nederland blijft en neerslaat, komt momenteel 46 % van de Nederlandse landbouw, 6 % van het wegverkeer en 32 % uit het buitenland binnen waaien.
Iets meer dan de helft van de stikstof in Vlaanderen komt uit Vlaanderen zelf. De rest komt uit Wallonië, Brussel en het buitenland. Voor elke ton stikstof die uit het buitenland naar Vlaanderen komt, gaat er 1.5 ton stikstof naar het buitenland terug.
Van de stikstof die in Vlaanderen neerslaat, komt 44.5 % uit de landbouw, 9 % uit transport en 42 % uit het buitenland. Het kleine resterende deel komt van huishoudens, industrie en energie.
Hoeveel minder stikstofuitstoot is nodig?
Welke hoeveelheid stikstof een bepaald natuurgebied aankan, varieert per type natuur. Een bloemrijk grasland of ven kan minder stikstof verdragen dan een bos op zandgrond.
De meeste natuurgebieden kunnen tussen 10 à 20 kg stikstof per hectare aan maar vennen en duinen maar 5 à 10 kg per hectare.
En nu?

Het probleem in Vlaanderen is dat de laatste acht jaar de stikstofneerslag niet meer gedaald is. Er slaat dubbel zoveel ammoniak neer dan stikstofdioxiden. En het is vooral de ammoniakneerslag die niet afgebouwd geraakt. Ook in Nederland zien we dit fenomeen.
Daarom dat alle aandacht van de regering ging naar de boeren omdat daar de meeste winst te boeken valt. Ook in Nederland wil de overheid duizenden boeren laten stoppen in ruil voor een financiële vergoeding in de hoop dat de natuur zich kan herstellen en er ruimte komt voor nieuwe bouwvergunningen die momenteel afgeremd worden.
Het stikstofprobleem lijkt onze economie te ondermijnen en roept veel protest op van de bevolking en veel discussies tussen belangengroepen en politieke partijen.
En er is nog meer slecht nieuws. Recent wetenschappelijk onderzoek van de Nederlandse Universiteit Wageningen toonde in augustus 2023 aan dat de Nederlandse normen die momenteel gehanteerd worden nog strenger moeten voor bijna 47 % van de gebieden. De natuur blijkt nog gevoeliger voor de stikstofneerslag dan oorspronkelijk gedacht. Door deze verstrenging zullen de doelstelling van de Nederlandse regering niet meer gehaald worden. Tegen 2030 wou men in 74 % van de natuurgebieden de stikstof zodanig laag hebben dat de natuur hiervan geen schade meer zou ondervinden. Voor Vlaanderen geldt dat momenteel in 65 % van de beschermde natuurgebieden te veel stikstof is.
Gezien de stikstofproblematiek vele kanten heeft, adviseert de Universiteit Wageningen om te zoeken naar een gecombineerde aanpak waar rekening wordt gehouden met stikstof, water en klimaat om tot een oplossing te komen voor de boeren en de natuur.
Hoe moeilijk het ook is, onze leefomgeving en biodiversiteit lijden er zwaar onder. Er moeten dus oplossingen worden gezocht.
Dit artikel is deels gebaseerd op artikels van de Universiteit Wageningen en van de Vlaamse overheid.
Ook interessant om te lezen: