Deze periode van het jaar zie je hier en daar paddenstoelen boven de grond verschijnen. Een goed moment lijkt me om paddenstoelen en schimmels eens onder de loep te nemen!

Paddenstoelen

Zijn paddenstoelen en schimmels schadelijk?

Als we het woord schimmel horen, denken we meestal in de eerste plaats aan schadelijke schimmels zoals witziekte, botrytis (grauwe schimmel), aardappelziekte, bladvlekkenziektes enz. Schimmels waar we af en toe met geconfronteerd worden in onze moestuin of siertuin. De slechte schimmels zijn echter in de minderheid. Het merendeel van schimmels zijn nuttig en ongelooflijk belangrijk in de tuin en in de bodem. Dat gaan we hieronder even bekijken.

Het verschil tussen schimmels en paddenstoelen?

Schimmels en paddenstoelen horen bij elkaar. Paddenstoelen zijn de zichtbare vruchtlichamen (of voortplantingsorganen) van een schimmel. Het onzichtbare deel vormt in hout of in de bodem een fijn netwerk van schimmeldraden (mycelia). De ondergrondse schimmeldraden zijn het actieve onderdeel dat zorgt voor koolstof en voedingsstoffen. De vruchtlichamen (paddenstoelen dus) spelen enkel een rol bij de voortplanting door de sporenproductie.

Het belang van schimmels

Paddenstoelen zijn in de 20st eeuw sterk achteruit gegaan; door verzuring, vermesting (overmaat aan stikstof of fosfaat in de bodem) en verdroging. Paddenstoelen hebben heel andere behoeftes dan onze tuinplanten en kunnen zich niet in stand houden als we teveel bemesten.

Door te hoge stikstofwaardes in de bodem, gaan de meeste mycorrhizaschimmels minder vruchtlichamen produceren en sommige soorten verdwijnen helemaal. Maar ook ondergronds wordt er minder mycelium aangemaakt, wat dan leidt tot een verstoring van ecosystemen.

Veel mensen vinden paddenstoelen negatief en willen ze kwijt. Maar in feite is de aanwezigheid van paddenstoelen positief. Dit betekent namelijk dat de schimmels onder grond goed gedijen en je een actief bodemleven hebt. Paddenstoelen zijn een indicatie voor onze tuinbodem maar vormen vooral een sleutelrol bij veel ecosystemen in de natuur en zeker in bossen. In Nederland zijn ongeveer 4000 soorten waargenomen waarvan 2500 soorten uitsluitend of hoofdzakelijk in bossen voorkomen.

Naargelang de biotopen, zijn andere paddenstoelen aanwezig.

Schimmeldraden

Mycorrhiza netwerken

Schimmels kunnen een enorm netwerk uitbouwen in de grond samen met plantenwortels, we spreken dan van mycorrhiza’s. De schimmeldraden verbinden individuele planten/bomen met elkaar waardoor er een ondergronds netwerk ontstaat. Cruciaal voor mycorrhizapaddestoelen is de aanwezigheid van oudere bomen.

Deze schimmeldraden vormen samen met de plantenwortels een waar bondgenootschap waarin ze voedingsstoffen met elkaar uitwisselen. De plantenwortels geven in ruil suikers terug waardoor de schimmels kunnen groeien en voortbestaan.

Schimmeldraden houden de bodemdeeltjes ook samen. Dit zie je soms als je dode houten materialen opheft of wat dieper graaft onder in de mulch.

Drie groepen van paddenstoelen

Paddenstoelen hebben geen bladgroen zoals planten. Ze zijn dus afhankelijk van andere levende of dode organismen om te kunnen leven. Er worden drie grote groepen onderscheiden:

Vliegzwam

1. Mycorrhiza-vormende paddenstoelen

Deze groep leeft samen met plantenwortels. De schimmel krijgt via de wortels suikers van de plant en stelt daarvoor in ruil voedingsstoffen uit de bodem ter beschikking aan de plant. Vooral moeilijk opneembare voedingsstoffen zoals fosfor, zink en koper worden door de schimmeldraden opgenomen, maar ook stikstof, kalium, zwavel en boor. Een win-win dus. 90 % van de plantensoorten leven samen met een mycorrhiza-vormende schimmel.

Van de vele typen mycorrhiza is er maar één groep die ons opvalt, namelijk zij die zichtbare vruchtlichamen vormen. Als er zichtbare vruchtlichamen worden gevormd (paddenstoelen) spreken we van ectomycorrhizaschimmels. In Nederland komen zo ruim 900 soorten voor. Bekende voorbeelden zijn de vliegenzwam, gewoon eekhoorntjesbrood en truffels.

Ectomycorrhizaschimmels leven samen met boomsoorten zoals berk, beuk, den, eik, els, populier, linde, haagbeuk en wilgen. Daarentegen vormen iepen, essen en esdoorns geen mycorrhiza met paddenstoelen.

In bossen beheren deze ectomycorrhzaschimmels belangrijke processen:

  • Bomen worden erdoor minder gevoelig aan droogte.
  • Bomen krijgen de nodige voedingsstoffen ter beschikking.
  • Ze beschermen tegen ziekteverwekkers.
  • Ze zorgen voor koolstofvastlegging in de bodem.
  • Ze dragen bij tot de vorming van humus.
  • Ze kunnen stikstof immobiliseren zodat het ecosysteem versterkt wordt.
  • Schimmel

    2. Afbrekers van de strooisellaag

    Deze schimmels spelen een belangrijke rol in de afbraak van plantaardig materiaal in de strooisellaag onder de planten. Als je graaft in je mulchlaag, zie je witte schimmeldraden die deze functie vervullen. Ze zijn dus totaal onschadelijk voor je planten want ze leven op dood plantaardig materiaal zoals bladeren, twijgen, bloemen, vruchten en mest.

    In Nederland zijn ca 2200 soorten betrokken bij de strooiselafbraak, bijna de helft van alle inlandse soorten.

    Schimmeldraden van strooiselafbrekende paddenstoelen werken vooral in voedselarme omstandigheden. Ingeval van te stikstofrijke gronden krijg je een strooiselophoping en weinig paddenstoelen. In stikstofrijke gronden gebeurt de afbraak eerder door bacteriën.

    Paddenstoelen in de strooisellaag tonen dus een goede humusopbouw en aanwezigheid van bodemleven. De aanwezigheid van paddenstoelen is dus enerzijds afhankelijk van de kwaliteit van de strooisellaag (mag niet vermest, verzuurd of verdroogd zijn) maar anderzijds bepalen de paddenstoelen door hun aanwezigheid ook de eigenschappen van de humus en dus de kwaliteit van de organische stof. Over dit laatste is nog weinig bekend.

    Houtafbrekers

    3. Houtafbrekers

    Hout is grotendeels opgebouwd uit cellulose, hemicellulose en lignine. Dit kan op twee manieren worden afgebroken.

    1. Bruinrot: de bleke cellulose en hemicellulose wordt afgebroken en de donkere lignine blijft achter.
    2. Witrot: ook de lignine wordt afgebroken waardoor het vermolmde hout een lichte kleur krijgt.

    In beide processen zijn speciale schimmels in actie. De schimmel kan leiden tot sterfte van de boom (ca 100 soorten) of de schimmel leeft op dood hout (ca 1000 soorten). Onder deze houtafbrekers heb je generalisten die werken op vele boomsoorten of juist zeer gespecialiseerde soorten die op één boomgeslacht leven.

    Graslandpaddenstoel

    Afname van paddenstoelen in de natuur

    Algemeen zien we een afname van paddenstoelen. Dit wordt voornamelijk gewijd aan de hoge stikstofwaardes in de grond. Door te veel stikstof worden er in eerste instantie minder paddenstoelen (vruchtlichamen) geproduceerd. Deze bovengrondse verandering moet ons echter wakker schudden want ook ondergronds op het vlak van mycoflora zal zich op termijn een verschuiving voltrekken.

    In weilanden wordt zowel de stikstof als de fosfor als knelpunt gezien. Graslandpaddenstoelen zijn gevoeliger voor fosfaat dan voor stikstof.

    Voor de houtafbrekende paddenstoelen is er voornamelijk een tekort aan voldoende en gevarieerd dood hout.

    Nu terug naar onze tuin!

    Wat kan je uit deze informatie mee nemen voor jouw tuin?

    De meeste tuinen in België en Nederland zijn overbemest en hebben een grote buffer aan stikstof en fosfor. Strooi geen meststoffen meer maar werk vooral aan een beter en gevarieerd bodemleven. Bodemleven bestaat uit gunstige micro-organismen, schimmels en allerlei kleine diertjes. Zij zorgen samen ervoor dat de aanwezige meststoffen beschikbaar komen voor de planten en niet ongebruikt gebufferd blijven in de bodem. Door te mulchen geef je organische stof als voedsel voor de bacteriën en schimmels waardoor het bodemleven kan toenemen en er steeds meer voedsel voor de planten beschikbaar komt. Een weg die leidt naar overvloed… Voor het bodemleven is het bovendien belangrijk dat de ondergrond zo weinig mogelijk verstoord wordt. Niet meer spitten en zelfs niet meer woelvorken is op termijn de beste keuze.

    Heb je een voldoende grote tuin, zorg voor een groep inlandse bomen of zelfs een klein bos. Dit brengt verkoeling in de tuin, verhoogt de luchtvochtigheid en zorgt dat ectomycorrhizaschimmels kunnen stand houden.

    Ruim vooral niet alles netjes op in je tuin maar laat bladeren, takjes en stengels liggen waar ze je niet storen. Je kan ook een houtstapeltje maken op een vochtige, schaduwrijke plek. Of in plaats van een gevaarlijke boom volledig om te zagen, voor een stuk nog laten staan. Je zal zien, op al die plaatsen ontwikkelen zich paddenstoelen en nieuw leven.

    Een deel van de informatie uit dit artikel werd ontleend uit de dossiers van natuurkennis.nl.

    Ook interessant om te lezen: